Hanza (od niemieckiego słowa hanse – stowarzyszenie) – związek nadmorskich miast handlowych Europy Północnej z czasów średniowiecza i początku ery nowożytnej, mający na celu ochronę własnych interesów za granicą i uzyskanie przywilejów w handlu. Miasta należące do związku popierały się na polu ekonomicznym, utrudniając pracę kupcom z obcych miast.
Najwyższą władzą Hanzy był zjazd przedstawicieli. Uchwały podejmowane na zjazdach obowiązywały wszystkie miasta hanzeatyckie. Nie przestrzeganie ustaleń groziło wydaleniem lub blokadą gospodarczą. Kupcy hanzeatyccy posiadali liczne przywileje co wywoływało niechęć, a nawet wrogość miejscowych kupców i pośredników. Członkowie Hanzy handlowali głównie solonymi śledziami, suknem, lnem i srebrem. Najstarsza Hanza Londyńska (XIII wiek) grupowała kupców 15 miast flandryjskich w celu skupu wełny w Anglii. Największe jednak znaczenie uzyskała Hanza Niemiecka powstała w 1241 roku, która gromadziła praktycznie wszystkie miasta pobrzeża Morza Północnego i Bałtyckiego. Po uzyskaniu monopolu na wspomnianych akwenach Hanza osiągała wielkie zyski, a należące do niej miasta przeżywały swoją świetność. Równie wielkie były wpływy polityczne Hanzy między innymi zwycięska wojna przeciw Danii w 1368 – 1370, gdzie po podpisaniu pokoju w Stralsundzie gwarantował 15% zysków z duńskiego handlu. W XV w. Hanza liczyła 160 miast. Członkami Hanzy między innymi były: Lubeka (stolica Hanzy), Rostok, Kolonia, Hamburg, Dortmund, Londyn, Bergen, Sztokholm, Nowogród, Rewal w Inflantach, Ryga. Do Hanzy należały dzisiejsze miasta polskie: Gdańsk, Elbląg, Toruń, Chełmno, Kraków, Szczecin, Wolin, Kołobrzeg i inne.
Handel nadbałtycki od XIII do XV wieku zmonopolizowany przez Hanzę był dla polskich miast otwarciem się na rynki zamorskie oraz wyrazem żywego uczestniczenia w życiu międzynarodowym.
Nieporozumienia między członkami Hanzy, a także przemiany ekonomiczne po wielkich odkryciach geograficznych, doprowadziły w XVI w. do powolnego jej upadku.
Hanza pozostaje do dziś przykładem potężnej ponadpaństwowej korporacji handlowej. Do transportu towarów za czasów Hanzy służyły takie statki jak nefy, kogi, holki, a później również karaki. Ze względu na ładunek były one stosunkowo głębokie i szerokie.

Nef – angielski statek handlowy zwany roundship. Miał stosunkowo małe zanurzenie, pływał w rejsach przybrzeżnych i po rzekach. Na statkach tych został zastosowany ster zawiasowy, którego geneza powstania nie jest do końca znana.

Nef

Koga – zanurzenie dochodziło do trzech metrów. Nośność wynosiło 80 – 160 ton. Posiadała również ster zawiasowy.

Koga

Holk – był odpowiednikiem północnoeuropejskiej karaki a jego nośność to 800 – 900 ton.

Holk

Jolanta Gałęzowska

Literatura:

• Phillippe Dollinger, Dzieje Hanzy, Wydawnictwo SiT, Żaglowce